Зарарли одатлардан қутулиш мумкинми?

Ўзингизни салбий ёки қарамликка сабаб бўладиган одатлар занжирига тушиб қолгандай ҳис қиласизми? Улар қанчалик чуқур ўрнашган бўлмасин, сиз улардан қутулишни ва уларни соғлом ва ижобий вариантлар билан алмаштиришни ўрганишингиз мумкин.

Зарарли одатлар нима?​

Зарарли одатлар — бу биз жуда кўп бажарадиган, шу қадар автоматлашган ҳаракатларки, бу одатлар тўғрисида ўйламаймиз. Айрим одатлар фойдали бўлиши мумкин — масалан, ухлашдан олдин тишларни тозалаш ёки машинани ҳайдаганда хавфсизлик белбогини тақиш. Аммо зарарли одатлар саломатлигимизга салбий таъсир қилиши мумкин. Уларга носоғлом овқат истеъмол қилиш, жисмоний машқларни ўтказиб юбориш, ҳаддан ташқари кўп ичимлик истеъмол қилиш, чекувчилик ёки узоқ вақт телевизор кўриш киради. Булар, шунингдек, руҳий ва жисмоний саломатликка таъсир қилиб, стрессни оширади ва депрессия ёки хавотирни кучайтиради.

Шунингдек, зарарли одатлар ижтимоий муомалада ҳам намоён бўлиши мумкин. Масалан, агар сиз ҳар доим ўзингизни гапларнинг марказига қўйсангиз, бу атрофдагиларга салбий таъсир кўрсатиши ва яқин муносабатларда келишмовчиликлар келтириб чиқариши мумкин. Ёки, агар доимо "ҳа" деб жавоб берсангиз, бу одамлар сиздан фойдаланишига олиб келади.

Зарарли одатларга бошқа қуйидаги мисоллар киради:​

• Таомларни ўтказиб юбориш ёки етарлича сув ичмаслик
• Стресс ёки зерикқан пайтда тирноқ ейиш ёки сочларни тортиш
• Имтиҳонга тайёргарликни ёки муҳим учрашувни сўнгги лаҳзага қолдириш

Зарарли одатларнинг оқибатлари кўпинча аниқ кўринади. Масалан, сиз дам олиш кунларини ичимликнинг таъсиридан ҳушингиз йўқолиб ёки молиявий қийинчиликларга дуч келиб ўтказишингиз мумкин.

Ваҳоланки, зарарли одатлардан қутулиш қийин бўлиши мумкин, аммо мумкин эмас эмас. Биринчи қадам – улар қандай пайдо бўлганини ва нега сақланиб қолганини тушунишдир.​

Зарарли одатлар қандай шаклланади ва сақланади?​

Зарарли одатлар пайдо бўлишининг ва сақланиб қолишининг бир нечта сабаблари бор. Баъзи ҳолларда зарарли одатлар оддийгина такрорлаш натижасида пайдо бўлиши мумкин. Улар "автопилотда" ҳаракат қилишимизга имкон беради, шундай қилиб қандай ҳаракат қилишни ўйламаймиз.

Бундан ташқари, улар одат циклининг натижаси бўлиши мумкин. Одат цикли учта қисмдан иборат: триггер, ҳаракат ва мукофот.

• Триггер — бу мияни ҳаракатни бошлашга ундайдиган ташқи сигнал. Триггерлар турли шаклда бўлиши мумкин: визуал, ҳиссий, фикрлар ёки ҳислар. Масалан, агар ҳамкасбингиз сизга бақирса, бу стресс туғдириши мумкин. Ёки зериксангиз ва кимдир ўз телефонини кўтараётганини кўрсангиз.
• Ҳаракат — бу триггерга жавобан содир бўладиган ҳаракат. Масалан, стресс туфайли тамакига ўралиш ёки зерикканда телефонни олиш.
• Мукофот — бу ҳаракатни сақлаб қолишда асосий омил. Масалан, тамаки чекиш стрессни енгишга ёрдам бериши мумкин. Телефондан ижтимоий тармоқларни кўриш зерикарли ҳисни кетказади.

Ҳар сафар одат циклида қатнашганингизда, миянгиз учта қисмни бир-бирига боғлаб қўяди. Шу тариқа, баъзи ҳаракатлар чуқур ўрнашиб қолади, айниқса йиллар давомида улар такрорланса.