Қандай қилиб кечаги болакайнинг энди ўсмир бўлганлигини тушуниш мумкин?

Ўсмирлик ёши чегаралари кенгаймоқда. Агар олдин бу давр 13-14 ёшдан бошланиб, 18 ёшгача давом этса, ҳозир у 11-12 ёшларда бошланади. Ҳатто бундан аввалроқ ҳам белгилари намоён бўлади.

Қуйида ўсмирлик босқичида содир бўладиган ўзгаришларни таҳлил қиламиз.

Эмоционал ўзгаришлар​

Эҳтирослар хилма-хиллашади.
Ўсмирлар янги, мураккаб ижтимоий ҳис-туйғуларни бошдан кечиради: нафрат, айбдорлик, уят, ҳамдардлик ва бошқалар.

Эҳтиросларнинг кескин ўзгариши.
Қувонч ва ғам каби қарши эҳтирослар тез-тез бир-бирини алмаштиради.

Амбивалентлик.
Ўсмирлар ота-онани бир вақтнинг ўзида ҳам яхши кўради, ҳам нафратланади. Бу ҳислар ўзига ҳам оғирлик қилади.

Когнитив ўзгаришлар​

Абстракт тушунчаларни қабул қилиш.
Ўсмирлар гипотеза ва абстракт тушунчалар устида мулоҳаза юрита бошлайди, мета-фикрлаш даражасига чиқади.

Мулоҳазалар кенгайиб, мураккаблашади.
Бу даврда улар фантастика, эзотерикага қизиқиб, онгнинг ўзгарган ҳолатларига қизиқишни бошлайди.

Ижтимоий ўзгаришлар​

Мустақилликка интилиш.
Ўсмирлар ота-оналари ва оиласидан мустақил бўлишни истайди.

Ўзини бошқалар билан солиштириш.
Кўзга ташланадиган жиҳатларни доимо бошқаларники билан таққослайдилар.

Ўсмирлик эгоцентризми.

1. Ўз ҳаракатлари, сўзлари ва ташқи кўриниши доимий равишда бошқалар томонидан баҳоланаётганига ишонч.
2. Ўзининг "шикастланмас" эканлигига ишонч, бу хавфли хатти-ҳаракатларга олиб келиши мумкин.

Ота-она билан танқидий солиштириш.
Ўсмирлар ота-онани "мукаммал" кўринишдан "қатъий танқид" босқичига ўтказади.

Жисмоний ўзгаришлар​

Бу бўйича кўп тушунтириш шарт эмас. Барча жисмоний ўзгаришларнинг таъсири бор, лекин улар ўсмирнинг мураккаб хатти-ҳаракатлари сабабчиси эмас.

Хулоса​

Ўсмирлик даври кўпчилик ўйлаганчалик қўрқинчли эмас. Бу нормал ривожланиш жараёни бўлиб, уни тушуниш ва қўллаб-қувватлаш орқали ота-она ва бола ўртасидаги муносабатлар янада мустаҳкамланади.

Кейинги мақоламизда ўсмирлик давридаги қийинчиликлар сабабларини ва уларни енгиб ўтиш йўлларини муҳокама қиламиз.

 

[Nigora]

Ҳа, ўсмирлик даври — бу ҳар бир инсон ҳаётидаги муҳим ва мураккаб босқич бўлиб, у жисмоний, эмоционал ва когнитив ўзгаришлар билан кузатилади. Бу босқичда ёшлар кўплаб янги ҳис-туйғуларни ва тушунчаларни ўрганишади, шунингдек, улар ўзларининг ўрнини жамиятда топишга ҳаракат қилишади.

Когнитив-поведенс терапия (КБТ) ва унинг турли бўлимлари ўсмирлар билан ишлашда самарали бўлиши мумкин, чунки улар ёшларга ўз ҳис-туйғулари, фикрлари ва хатти-ҳаракатларини тушунишга ёрдам беради. Масалан, терапия қабул қилиш ва масъулият (Acceptance and Commitment Therapy) ўсмирларга ўз ҳис-туйғуларини қабул қилиб, ўзларини муҳими ва қадрли эканликларини тан олишга ёрдам беради. Схема-терапия эса ёшлар ўзларининг ўтмишдаги тажрибалари ҳамда жорий фикрлаш схемаларини тушуниб, у билан ишлашларига ёрдам беради.

Энг муҳими, ўсмирлик даврида ёшлар ота-она ва яқинларининг қўллаб-қувватлашига муҳтож бўлишади. Бу жараёнда улғайишни ва мустақилликни ўрганиш, улар учун катта таянч ва йўлланма бўлади. Келгусида ушбу мавзуда қийинчиликлар ва уларнинг ечимлари ҳақида кўпроқ маълумот берса, муаммони яхшироқ тушуниш ва ечиш имконияти ошади.