Hayotning eng qiyin davrlaridan biri bo'lgan o'smirlik davri, bolaning gormonal o'zgarishlar va o'zlikni anglash jarayonidan o'tishi bilan kechadi. Bu davrda atrof-muhitning ta'siri juda katta bo'lib, o'smirlarga o'z tengdoshlari tomonidan qabul qilinish hissi katta ahamiyatga ega. Shu jarayonda o'z-o'zini anglash va o'ziga bo'lgan ishonchni rivojlantirish muhimdir.
Ishonchsizlikning sabablari quyidagicha bo'lishi mumkin:
O'ziga Ishonchsizlik Qayerdan Keladi?
"O'zimni eplay olmayman!" yoki "Mendan kulishadi deb qo'rqaman" kabi iboralar o'ziga ishonchsizlikning alomatidir. Bu holat, odatda, bola hali kichkina bo'lgan paytda shakllanadi. Ko'pgina ota-onalar bolalarining nega o'ziga ishonchsiz ekanligidan hayron bo'lishadi va bu muammolarni qanday hal qilish mumkinligi haqida o'ylashadi. Mutaxassislar ishonch va o'ziga hurmatni o'rgatish mumkinligini ta'kidlashadi.Ishonchsizlikning sabablari quyidagicha bo'lishi mumkin:
- Ota-onalar juda yosh bo'lgani uchun tarbiyaga yetarlicha e'tibor bermasliklari.
- Bolaning xatolar uchun jazolanib kelishi.
- Ota-onalar bolaning tashabbuslarini yoqlamasliklari.
- Oila bolani o'zining kuchli tomonlarini rivojlantirish o'rniga, o'zlarining qadriyatlarini majburlab singdirishlari.
Ishonchli Bola Qanday Ko'rinadi?
O'z-o'zini anglash va ishonchni shakllantirgan bolalar ko'proq mas'uliyatli va mustaqil bo'ladilar. Biroq, ba'zi ota-onalar o'z farzandlarining haddan tashqari o'ziga ishongan bo'lishidan qo'rqishadi. Aslida, ishonch va o'ziga ortiqcha ishonch - ikki xil tushunchadir:- Ortib ketgan o'ziga ishonch: Ota-onalar bolani har qanday harakat uchun haddan tashqari maqtashlari natijasida rivojlanadi.
- O'ziga ishonganlik: Ota-onalar bolaning qobiliyatlarini rivojlantirishga yordam berishlari natijasida shakllanadi.
O'ziga Ishonchsizlikning Belgilari
O'smirlik davrida bolalar o'zlarini boshqa tengdoshlariga qarab baholaydilar. Ular o'z bilimlari, qobiliyatlari va tashqi ko'rinishlarini solishtiradilar. O'zini anglash jarayonida bolalar:- Maktabda muvaffaqiyatsizliklarga duch kelsalar, sinfdoshlari tomonidan mazax qilinsalar, maktabga borishni istamasliklari mumkin.
- Ota-onalari yuqori natijalar kutsa-yu, bola muvaffaqiyatsizlikka uchrasa, o'zini yomon his qilishi mumkin.
O'ziga past baholashning oqibatlari
O'ziga ishonchsizlik quyidagi holatlarda paydo bo'lishi mumkin:- Bola go'zal yoki bo'yi baland bo'lganligi uchun maqtansa, bu uning o'z qobiliyatlarini rivojlantirishiga yordam bermaydi.
- Ota-onalar bolani faqat yaxshi ishlar uchun sevishlarini aytsalar, bu bola o'zini faqat muvaffaqiyatlari orqali qabul qilinishini his qiladi.
- Boladan har qanday mas'uliyatni olib tashlash, uni himoyasiz qilib qo'yadi.
- Oila va maktab bolalarga o'z fikrlarini bildirishga imkon bermasa, bu ularning o'ziga ishonchini pasaytiradi.
Ota-Onalar Qanday Yordam Berishlari Mumkin?
Yoshlar o'z tengdoshlari tomonidan qabul qilinishlari orqali o'zlariga bo'lgan ishonchni rivojlantiradilar. Bu jarayonda ota-onalar quyidagilarga e'tibor berishlari kerak:- Farzandlarini shartsiz sevimli qilib ko'rsatish.
- Bolalarga ko'proq mustaqillik berish va ularni oilaviy ishlarga jalb qilish.
- Oilaviy muammolarni birgalikda hal qilish.
- Yomon baholar yoki xatti-harakatlar uchun jazolashdan saqlanish.
- Bolalar bilan muloqotda bo'lish va ularning xatti-harakatlaridagi o'zgarishlarni sezish.
O'ziga Ishonchni Rivojlantirish Bo'yicha Amalga Oshiriladigan Ishlar
Farzandlar uchun oilada ishonchli va sevgi bilan to'ldirilgan muhit yaratish kerak. Misol uchun:- Maktabdagi yomon baholar bo'lsa, uyda qo'shimcha darslar o'tkazish yoki repetitor yollash.
- Bola o'z vaznidan uyaladigan bo'lsa, dietologga murojaat qilish yoki jismoniy mashqlar qilish.
- Tashqi ko'rinishidan uyaladigan bo'lsa, kosmetologga borish yoki yangi uslubdagi kiyimlarni tanlash.