Patter nima?
Patter - bu ota-onalar yoki ularni almashtiradigan shaxslar tomonidan berilgan shakllangan xulq-atvor stereotipi bo‘lib, keyinchalik bolalarning hayotiy qarashlari, harakatlari va xulq-atvorida ifodalanadi va yetuklik davrida psixologik norma sifatida shakllanadi.
Patterlarni uzatish usullari
Har qanday patter ota-onalar va muhim kattalardan uch xil usulda uzatiladi: og‘zaki, ko‘rgazmali va amaliy. Keling, bu qanday sodir bo‘lishini va ota-onalarning tajribasini qanday o‘zlashtirayotganimizni ko‘rib chiqamiz.
1. Bolalikda eshitish, kuzatish va harakat qilish
Bolalikda biz kattalarning xulq-atvorini norma sifatida qabul qilamiz va bu haqida o‘ylamaymiz. Biz ularning xulq-atvor modelini ongsiz ravishda qabul qilib, o‘zimizda amalga oshiramiz. Misollar:
- Og‘zaki: Ota-onalar bolaga qanday harakat qilish kerakligini, nima to‘g‘ri va nima noto‘g‘ri ekanligini tez-tez aytib turishadi.
- Ko‘rgazmali: Bolalar ota-onalari va boshqa muhim kattalarning xulq-atvorini kuzatishadi.
- Amaliy: Bolalar kattalarning harakatlarini takrorlab, ularning xulq-atvor modelini qabul qilishadi.
2. Kattalarning tajribasini rad etish
Kattalarning tajribasini rad etish ham bolalikda, ayniqsa, o‘smirlik davrida boshlanadi. Bolalar norozilik va g‘azab bilan hamma narsani teskari qilishga intilishadi. Bu o‘z stereotipini yaratishga olib keladi va u norma sifatida mustahkamlanadi. Misollar:
- Norozilik: O‘smir ota-onalarning o‘rnatmalariga rozi bo‘lmaydi va teskari harakat qiladi.
- O‘zini shakllantirish: Vaqt o‘tishi bilan bolaning o‘z dunyoqarashi shakllanadi va u ota-onalarga qarshi bo‘lgan o‘zining xulq-atvor modelini qabul qiladi.
3. Mag‘rurlik (takkaabbur) yo‘liga tushish
Kattalikda, ongli va ongsiz darajada, inson ota-onaning ma'lum bir xususiyatlarini rad etishi va begonalashtirishi mumkin, ammo vaqt o‘tishi bilan bu xususiyatlar uning o‘ziga aylanadi. Misollar:
- Rad etish: "Menga onamning shoshqaloqligi yoqmaydi."
- Qabul qilish: Qanchalik ko‘p yoqmasa, bu sifat shunchalik kuchliroq odamda shakllanadi.
4. Ko‘zga ilinish tufayli transformatsiya
Bu mexanizm ko‘pincha bolalikda boshlanadi va ongli xarakterga ega bo‘ladi. Yo‘qotish, yolg‘izlik yoki ota-onaning e’tibori va sevgisi yetishmovchiligidan qo‘rqish tufayli bola o‘zidan kutilgan hamma narsani qilishni boshlaydi. Misollar:
- Ko‘zga ilinish: Bola ota-onasining sevgisi va roziligini olish uchun ularning talablariga javob beradi.
5. Ovozlarga javob berish
Bu bolalikda ham, yetuklikda ham sodir bo‘lishi mumkin, ongli va ongsiz tarzda. Patterlar iboralar, maqollar, hayot hikoyalari, bolaga bo‘lgan o‘rnatmalar orqali uzatiladi. Misollar:
- Iboralar: "Sen har doim dangasasan" yoki "Sen aqllisan, hamma narsani uddalaysan."
- O‘rnatmalar: Ota-onalar bolaga qanday bo‘lishi kerakligini aytadi va bu noto‘g‘ri bo‘lishi mumkin.
Patterlarni o‘z-o‘zini tahlil qilish va tuzatish
Ota-onalardan olingan patterlar qanday shakllangan va mustahkamlanishini tahlil qilishda o‘z-o‘zini tahlil qilish muhimdir. Ota-onalaringizdan qabul qilgan patterlaringizni ko‘rib chiqing va ular sizning xulq-atvoringizga qanday ta'sir qilishini tushuning. Ularni tuzatish bo‘yicha xulosalar chiqarib, hukm qilish yoki rad etish o‘rniga minnatdorlik bildiring.
Xulosa
Ota-onalardan uzatilgan patterlar shaxsning shakllanishida muhim rol o‘ynaydi. Ushbu patterlarni anglash va ularni tuzatish hayot sifatini yaxshilashga hamda o‘zimiz va atrofimizdagi odamlar bilan sog‘lom munosabatlar o‘rnatishga yordam beradi.
