Qorong'ulikdan qo'rqish yoki nyktofobiya bolalar orasida keng tarqalgan fobiyalardan biridir, ammo bu qo'rquv kattalarda ham davom etishi mumkin. Bu holat qorong'ulik yoki tun vaqtiga nisbatan intensiv va irrattsional qo'rquv bilan tavsiflanadi. Ushbu maqolada nyktofobiya sabablari, uning belgilari va davolash usullari haqida so'z yuritamiz.
Nyktofobiya nima?
Nyktofobiya (yunoncha "nyktos" - tun va "fobiya" - qo'rquv) - bu qorong'ulikdan ortiqcha va irrattsional qo'rquv bo'lib, u sezilarli darajada bezovtalik keltirib chiqarishi va insonning kundalik hayotiga ta'sir qilishi mumkin. Nyktofobiya ko'pincha noma'lumlik qo'rquvi bilan bog'liq, chunki qorong'ulikda inson atrof-muhitni ko'ra olmaydi va mumkin bo'lgan tahdidlarni oldindan ayta olmaydi.Nyktofobiya kelib chiqish sabablari
- Bolalik qo'rquvlari:Qorong'ulikdan qo'rqish ko'pincha bolalikda boshlanadi. Kichik bolalar qorong'ulikda o'zlarini himoyasiz va atrofda nima sodir bo'layotganini ko'ra olmaydi. Bu qo'rquv davolanmasa, yosh o‘tishi bilan saqlanib qolishi va kuchayishi mumkin.
- Travmatik voqealar:Qorong'ulikda sodir bo'lgan travmatik voqealar nyktofobiyani rivojlanishiga olib kelishi mumkin. Masalan, agar inson tun yoki qorong'i joyda jinoyat qurboni bo'lsa, bu qorong'ulikdan barqaror qo'rquvni keltirib chiqarishi mumkin.
- Shartli reflekslar:Ma'lum voqealar natijasida hosil bo'lgan qorong'ulik bilan bog'liq salbiy assotsiatsiyalar fobiya rivojlanishiga yordam berishi mumkin. Masalan, bolalikda qorong'ulikda kuchli qo'rquvni boshdan kechirgan odamda bu qo'rquv saqlanib qolishi va fobiya shaklida rivojlanishi mumkin.
- Madaniy va ijtimoiy omillar:Ba'zi madaniyatlar va jamiyatlarda qorong'ulik xavf va noma'lumlik bilan bog'liq bo'lib, bu qo'rquvni kuchaytirishi mumkin. Qo'rqinchli filmlar va dahshatli hikoyalar ham nyktofobiyaning rivojlanishiga yordam berishi mumkin.
Nyktofobiya belgilari
Nyktofobiya belgilari yengil bezovtalikdan tortib, vahima hujumlarigacha o'zgarishi mumkin. Asosiy belgilarga quyidagilar kiradi:- Jismoniy simptomlar:
- Yurak urishining tezlashishi
- Terlash
- Titroq yoki qaltirash
- Nafas olishning qiyinlashishi
- Bosh aylanishi yoki hushdan ketish
- Emotsional simptomlar:
- Qorong'ulik haqida o'ylashda vahima yoki dahshat hissi
- Umidsizlik yoki ojizlik hissi
- Yaqinlashayotgan falokat hissi
- Kognitiv simptomlar:
- Qorong'ulikdagi mumkin bo'lgan tahdidlar haqida obsesiv fikrlar
- Qorong'ulikda nima sodir bo'lishi mumkinligi haqida oshirib yuborilgan yoki falokatli fikrlar
- Qorong'ulikda diqqatni jamlash yoki aniq fikrlash qiyinligi
- Xulq-atvor simptomlar:
- Qorong'i joylardan yoki tungi yurishlardan qochish
- Tunda chiroqlarni yoqib qo'yish
- To'liq qorong'ulikda uxlay olmaslik
Nyktofobiyani davolash usullari
Nyktofobiyani davolashning bir necha samarali usullari mavjud:- Kognitiv-xulq-atvor terapiyasi (KXT): KXT qorong'ulik bilan bog'liq salbiy fikrlar va xulq-atvor reaktsiyalarini o'zgartirishga yordam beradi. Ekspozitsion terapiya, KXTning bir turi, mijozni qo'rquv ob'ekti bilan nazoratli sharoitda asta-sekin yuzlashtirishni o'z ichiga oladi.
- Dori-darmon bilan davolash: Ba'zi hollarda, xavotir va qo'rquv darajasini kamaytirish va uyquni yaxshilash uchun antidepressantlar yoki anksiolitiklar kabi dorilar buyurilishi mumkin.
- Yengillashuv texnikalari: Meditatsiya, chuqur nafas olish va progressiv mushak relaksatsiyasi xavotir darajasini kamaytirishga va qorong'ulik qo'rquvi bilan kurashishga yordam beradi.
- Guruh terapiyasi: Guruh terapiyasi boshqalar bilan tajriba almashish va shunga o'xshash muammolar bilan duch kelgan insonlardan qo'llab-quvvatlash olish imkonini beradi.
- Moslashish ko'nikmalarini o'rgatish: Bu xavotir va qorong'ulik bilan bog'liq fikr va his-tuyg'ularni yengish uchun turli texnika va strategiyalarni o'rgatishni o'z ichiga oladi.