Tashlab ketilish travmasi - bu erta bolalikda paydo bo'lgan va butun keyingi hayotni qamrab oladigan chuqur hissiy jarohatdir. Bu faqat yolg'izlik hissi emas, bu sog'lom bo'lmagan, noto'g'ri ota-onalik munosabatlaridan kelib chiqadigan chuqur va butunlay og'riqdir. Bu keraksizlik hissi, sevgi va iliqlikning yo'qligi, doimiy rad etilish qo'rquvi.
Bu travma qanday paydo bo'ladi?
U ota-onalar tomonidan bola uchun xavfsiz, sevgi bilan to'ldirilgan muhit yaratishga qodir bo'lmaslikdan kelib chiqadi, bu esa sog'lom rivojlanish uchun zarur. Bu turli omillar bilan bog'liq bo'lishi mumkin, lekin ko'pincha muammo ildizlari hissiy sovuqlik, yopiq bo'lish, g'azab, qabul qilmaslik, e'tiborsizlik, manipulyatsiya, ota-onalar tomonidan bosim ko'rsatishdan kelib chiqadi.
Noto'g'ri ota-onalik - bu nafaqat yomon odatlar yoki muloqot qilishning bilmasligi, balki bolaning ruhiy va hissiy rivojlanishiga chuqur salbiy ta'sir ko'rsatadigan jiddiy omildir.
Bu qanday namoyon bo'lishi mumkin:
✔ Hissiy sovuqlik.
Ota-onalar uzoq, sevgi va g'amxo'rlik ko'rsatishga qodir bo'lmagan hollarda bola yolg'iz qoladi va keraksizlik hissini his qiladi.
✔ Yopiq bo'lish.
Ota-onalar bolaga hissiy jihatdan yopiq bo'lishlari, o'z his-tuyg'ularini bo'lishmasliklari, uni tinglamasliklari va unga o'z his-tuyg'ularini ifoda etishga ruxsat bermasliklari mumkin.
✔ G'azab va qabul qilmaslik.
Ota-onalar tez-tez g'azablangan, tanqidiy, bolaning yutuqlarini tan olmaydigan hollarda, bolada o'ziga ishonchsizlik va kamchilik hissi paydo bo'ladi.
✔ E'tiborsizlik.
Ota-onalar bola bilan qiziqmay, uning ehtiyojlariga javob bermay, uning hayotiga qiziqish bildirmasliklari mumkin, bu esa bolada rad etilish, ojizlik va ahamiyatsizlik hissini uyg'otadi.
✔ Manipulyatsiya.
Ota-onalar bolani o'z maqsadlari uchun foydalanib, o'zlarining bo'sh joylarini to'ldirish, e'tiborni jalb qilish yoki o'zlarining amalga oshirilmagan ehtiyojlarini qondirish uchun ishlatishlari mumkin.
✔ Bosim.
Ota-onalar bolaning shaxsiyatini bostirib, uni o'z qoidalari bilan yashashga majbur qilib, o'z rivojlanishi uchun joy bermasliklari mumkin, bu esa ozodlikning yo'qligi va o'zini bo'lishga qodir emaslik hissini paydo qiladi.
✔ Ota-onalik mas'uliyatini olishga qodir emaslik.
Ota-onalar o'zlarining vazifasi faqat moddiy jihatdan ta'minlashdan iborat emasligini tushunishmaydi, balki bolaga sevgi, iliqlik, g'amxo'rlik, qo'llab-quvvatlash, mustaqillikni o'rgatish, unda o'ziga ishonch va o'zini baholashni tarbiyalash kerakligini ham tushunishlari kerak.
Tashlab ketilish travmasining natijalari qanday?
Tashlab ketilish travmasi insonning ruhiyatida chuqur iz qoldiradi, uning kattalar bilan bo'lgan munosabatlariga, ishonchni qurishga, o'z his-tuyg'ularini namoyon etishga va baxtli hayot kechirish qobiliyatiga ta'sir qiladi.
Tashlab ketilish travmasining namoyon bo'lishi:
✔ Yolg'izlik hissi - doimiy ajralish hissi, yaqin munosabatlarning yo'qligi, mustahkam aloqalarni qurishning imkonsizligi.
✔ Keraksizlik hissi - insonning sevgiga loyiq emasligiga, u qiziqarli emas va hech kimga kerak emasligiga ishonish.
✔ Sevgi va iliqlikning yo'qligi - o'ziga va boshqalarga nisbatan sevgi, iliqlik, hamdardlik hissiyotlarini boshdan kechira olmaslik.
✔ Muloqotdan qo'rqish - odamlar bilan aloqa qilishdan qo'rqish, rad etilish qo'rquvi, o'z his-tuyg'ulari haqida gapirishni istamaslik.
✔ Ochiq bo'lishdan qo'rqish - o'zini bo'lishdan qo'rqish, o'z his-tuyg'ularini namoyon etishdan qo'rqish, hukm qilinish yoki rad etilishdan qo'rqish.
✔ Baholanishdan qo'rqish - insonni doimiy ravishda baholayotganini, tanqid qilayotganini, u yetarli darajada yaxshi emasligini his qilish.
✔ Past o'zini baholash - o'z kuchlariga ishonmaslik, o'z fazilatlarini ko'ra olmaslik, doimiy o'zini tanqid qilish.
✔ Hayotdan qo'rqish - o'z hayotiga javobgarlikni olishdan bosh tortish, noma'lumlikdan qo'rqish, maqsadlar qo'yish va ularga erishishga qodir emaslik.
✔ Xafagarchilik - kechira olmaslik, salbiy hissiyotlarga yopishish, o'tmishdagi xafagarchiliklarni qo'yib yubormaslik istagi.
✔ G'azab - doimiy g'azab hissi, tajovuzkorlik, vaziyatni boricha qabul qilishni xohlamaslik.
✔ Ojizlik - ojizlik hissi, harakat qilishni istamaslik, hech narsa o'zgarmasligiga ishonish.
✔ "Ko'zga chalinmas" roli - o'z chegaralarini himoya qila olmaslik, boshqa odamlarni rozi qilish istagi, bu esa manipulyatsiya va foydalanishga olib keladi.
✔ Qurbonlik - o'z hayotiga javobgarlikni olishdan bosh tortish, o'z xatolarini ko'ra olmaslik, o'z muammolarida boshqalarni ayblash tendentsiyasi.
✔ O'zini va dunyoni qabul qilmaslik - o'ziga nisbatan salbiy munosabat, o'z hayotini o'zgartirishni istamaslik, dunyoning go'zalligini ko'ra olmaslik.
✔ Odamlar bilan muvaffaqiyatsiz munosabatlar - yaqin munosabatlarni qurishdagi qiyinchiliklar, qaram munosabatlarga moyillik, doimiy mojarolar.
✔ Munosabatlarga qaramlik - doimiy ravishda odamlarga bog'lanish istagi, yolg'izlikdan qo'rqish, munosabatlarsiz baxtli bo'la olmaslik.
Muhim eslatma: noto'g'ri ota-onalar bo'lgan barcha odamlar tashlab ketilish travmasini boshdan kechirmaydi. Ko'pchilik bu salbiy ta'sirni engib o'tish uchun yetarlicha kuchli bo'lib, baxtli va muvaffaqiyatli bo'lib yetishadi.
Shifo yo'li:
1. Travmani tan olish.
Travmani borligini tan olish, uning hayotingizga ta'sir qilayotganini tushunish va uni yengib o'ta olishingizni anglash.
2. His-tuyg'ularni ishlash.
His-tuyg'ularingizni bostirishga urinmang. Ularga yashashga, ularni o'rganishga, qabul qilishga ruxsat bering.
3. Kechirim.
Ota-onalaringizni noto'g'ri xatti-harakatlari uchun kechiring. Ular qanday qilib yaxshiroq harakat qilishni bilmagan bo'lishlari mumkinligini esda tuting.
4. O'zini sevishni rivojlantirish.
O'z fazilatlaringizni ko'rishga, yutuqlaringizni baholashga, o'zingizni sevishga o'rganing.
5. Sog'lom munosabatlarni qurish.
Atrofingizda sevgi va qo'llab-quvvatlovchi odamlar davrasini yarating, ishonch va o'zaro hurmatga asoslangan sog'lom munosabatlarni o'rganing.
6. Terapiya.
Psixolog, psixoterapevtga murojaat qilish travmani ishlash va qo'llab-quvvatlash uchun juda foydali qadam bo'lishi mumkin.
Eslab qoling, tashlab ketilish travmasi hukm emas. U bilan kurashib, sevgi va baxtga to'la to'liq hayot kechirish mumkin.
Bu travma qanday paydo bo'ladi?
U ota-onalar tomonidan bola uchun xavfsiz, sevgi bilan to'ldirilgan muhit yaratishga qodir bo'lmaslikdan kelib chiqadi, bu esa sog'lom rivojlanish uchun zarur. Bu turli omillar bilan bog'liq bo'lishi mumkin, lekin ko'pincha muammo ildizlari hissiy sovuqlik, yopiq bo'lish, g'azab, qabul qilmaslik, e'tiborsizlik, manipulyatsiya, ota-onalar tomonidan bosim ko'rsatishdan kelib chiqadi.
Noto'g'ri ota-onalik - bu nafaqat yomon odatlar yoki muloqot qilishning bilmasligi, balki bolaning ruhiy va hissiy rivojlanishiga chuqur salbiy ta'sir ko'rsatadigan jiddiy omildir.
Bu qanday namoyon bo'lishi mumkin:
✔ Hissiy sovuqlik.
Ota-onalar uzoq, sevgi va g'amxo'rlik ko'rsatishga qodir bo'lmagan hollarda bola yolg'iz qoladi va keraksizlik hissini his qiladi.
✔ Yopiq bo'lish.
Ota-onalar bolaga hissiy jihatdan yopiq bo'lishlari, o'z his-tuyg'ularini bo'lishmasliklari, uni tinglamasliklari va unga o'z his-tuyg'ularini ifoda etishga ruxsat bermasliklari mumkin.
✔ G'azab va qabul qilmaslik.
Ota-onalar tez-tez g'azablangan, tanqidiy, bolaning yutuqlarini tan olmaydigan hollarda, bolada o'ziga ishonchsizlik va kamchilik hissi paydo bo'ladi.
✔ E'tiborsizlik.
Ota-onalar bola bilan qiziqmay, uning ehtiyojlariga javob bermay, uning hayotiga qiziqish bildirmasliklari mumkin, bu esa bolada rad etilish, ojizlik va ahamiyatsizlik hissini uyg'otadi.
✔ Manipulyatsiya.
Ota-onalar bolani o'z maqsadlari uchun foydalanib, o'zlarining bo'sh joylarini to'ldirish, e'tiborni jalb qilish yoki o'zlarining amalga oshirilmagan ehtiyojlarini qondirish uchun ishlatishlari mumkin.
✔ Bosim.
Ota-onalar bolaning shaxsiyatini bostirib, uni o'z qoidalari bilan yashashga majbur qilib, o'z rivojlanishi uchun joy bermasliklari mumkin, bu esa ozodlikning yo'qligi va o'zini bo'lishga qodir emaslik hissini paydo qiladi.
✔ Ota-onalik mas'uliyatini olishga qodir emaslik.
Ota-onalar o'zlarining vazifasi faqat moddiy jihatdan ta'minlashdan iborat emasligini tushunishmaydi, balki bolaga sevgi, iliqlik, g'amxo'rlik, qo'llab-quvvatlash, mustaqillikni o'rgatish, unda o'ziga ishonch va o'zini baholashni tarbiyalash kerakligini ham tushunishlari kerak.
Tashlab ketilish travmasining natijalari qanday?
Tashlab ketilish travmasi insonning ruhiyatida chuqur iz qoldiradi, uning kattalar bilan bo'lgan munosabatlariga, ishonchni qurishga, o'z his-tuyg'ularini namoyon etishga va baxtli hayot kechirish qobiliyatiga ta'sir qiladi.
Tashlab ketilish travmasining namoyon bo'lishi:
✔ Yolg'izlik hissi - doimiy ajralish hissi, yaqin munosabatlarning yo'qligi, mustahkam aloqalarni qurishning imkonsizligi.
✔ Keraksizlik hissi - insonning sevgiga loyiq emasligiga, u qiziqarli emas va hech kimga kerak emasligiga ishonish.
✔ Sevgi va iliqlikning yo'qligi - o'ziga va boshqalarga nisbatan sevgi, iliqlik, hamdardlik hissiyotlarini boshdan kechira olmaslik.
✔ Muloqotdan qo'rqish - odamlar bilan aloqa qilishdan qo'rqish, rad etilish qo'rquvi, o'z his-tuyg'ulari haqida gapirishni istamaslik.
✔ Ochiq bo'lishdan qo'rqish - o'zini bo'lishdan qo'rqish, o'z his-tuyg'ularini namoyon etishdan qo'rqish, hukm qilinish yoki rad etilishdan qo'rqish.
✔ Baholanishdan qo'rqish - insonni doimiy ravishda baholayotganini, tanqid qilayotganini, u yetarli darajada yaxshi emasligini his qilish.
✔ Past o'zini baholash - o'z kuchlariga ishonmaslik, o'z fazilatlarini ko'ra olmaslik, doimiy o'zini tanqid qilish.
✔ Hayotdan qo'rqish - o'z hayotiga javobgarlikni olishdan bosh tortish, noma'lumlikdan qo'rqish, maqsadlar qo'yish va ularga erishishga qodir emaslik.
✔ Xafagarchilik - kechira olmaslik, salbiy hissiyotlarga yopishish, o'tmishdagi xafagarchiliklarni qo'yib yubormaslik istagi.
✔ G'azab - doimiy g'azab hissi, tajovuzkorlik, vaziyatni boricha qabul qilishni xohlamaslik.
✔ Ojizlik - ojizlik hissi, harakat qilishni istamaslik, hech narsa o'zgarmasligiga ishonish.
✔ "Ko'zga chalinmas" roli - o'z chegaralarini himoya qila olmaslik, boshqa odamlarni rozi qilish istagi, bu esa manipulyatsiya va foydalanishga olib keladi.
✔ Qurbonlik - o'z hayotiga javobgarlikni olishdan bosh tortish, o'z xatolarini ko'ra olmaslik, o'z muammolarida boshqalarni ayblash tendentsiyasi.
✔ O'zini va dunyoni qabul qilmaslik - o'ziga nisbatan salbiy munosabat, o'z hayotini o'zgartirishni istamaslik, dunyoning go'zalligini ko'ra olmaslik.
✔ Odamlar bilan muvaffaqiyatsiz munosabatlar - yaqin munosabatlarni qurishdagi qiyinchiliklar, qaram munosabatlarga moyillik, doimiy mojarolar.
✔ Munosabatlarga qaramlik - doimiy ravishda odamlarga bog'lanish istagi, yolg'izlikdan qo'rqish, munosabatlarsiz baxtli bo'la olmaslik.
Muhim eslatma: noto'g'ri ota-onalar bo'lgan barcha odamlar tashlab ketilish travmasini boshdan kechirmaydi. Ko'pchilik bu salbiy ta'sirni engib o'tish uchun yetarlicha kuchli bo'lib, baxtli va muvaffaqiyatli bo'lib yetishadi.Shifo yo'li:
1. Travmani tan olish.
Travmani borligini tan olish, uning hayotingizga ta'sir qilayotganini tushunish va uni yengib o'ta olishingizni anglash.
2. His-tuyg'ularni ishlash.
His-tuyg'ularingizni bostirishga urinmang. Ularga yashashga, ularni o'rganishga, qabul qilishga ruxsat bering.
3. Kechirim.
Ota-onalaringizni noto'g'ri xatti-harakatlari uchun kechiring. Ular qanday qilib yaxshiroq harakat qilishni bilmagan bo'lishlari mumkinligini esda tuting.
4. O'zini sevishni rivojlantirish.
O'z fazilatlaringizni ko'rishga, yutuqlaringizni baholashga, o'zingizni sevishga o'rganing.
5. Sog'lom munosabatlarni qurish.
Atrofingizda sevgi va qo'llab-quvvatlovchi odamlar davrasini yarating, ishonch va o'zaro hurmatga asoslangan sog'lom munosabatlarni o'rganing.
6. Terapiya.
Psixolog, psixoterapevtga murojaat qilish travmani ishlash va qo'llab-quvvatlash uchun juda foydali qadam bo'lishi mumkin.
Eslab qoling, tashlab ketilish travmasi hukm emas. U bilan kurashib, sevgi va baxtga to'la to'liq hayot kechirish mumkin.