Уят ҳисси

Классик психологияда уят базавий ҳиссиётлар категориясига киритилади. Бироқ, бугунги кунда кўпчилик тадқиқотчилар уятни ўз-ўзини англаш ҳиссиётлари гуруҳига киритишади. Бу ҳиссиётлар базавий ҳиссиётлардан фарқли ўлароқ, ўз-ўзини англаш жараёнлари билан боғлиқ.

Инсон "ҳозир ва шу ерда" қандай эканлиги билан қандай бўлиши кераклиги ўртасидаги тафовутни ҳис қилади. Уят "Мен", "Бошқа" ва "Вазият" каби аспектларни ўз ичига олади. Кўп ҳолларда, уят ижтимоий обрўга таҳдид солувчи омил сифатида пайдо бўлади.

Уят ҳиссиётнинг физиологик реакциялари кўз билан кўрилади: тери қизариши ёки оқариши, терлаш, нафас олишни тўхтатиш, қўрқиш, кўриш қобилиятининг бузилиши. Бу ҳиссиёт кишини бошқаларнинг ёмон назаридан ҳимоясиз ҳис қилишга мажбур қилади.

Уят – эҳтиёжни амалга ошириш билан боғлиқ ҳаяжонни тўхтатишдир. У уятдан бошланиб, фахрсизликкача кучайиши мумкин. Уят бошқа ҳиссиётлар билан ниқобланиши мумкин: ғазаб, аччиқ, ёлғизлик.

Уятни олдини олиш учун инсон қуйидаги усуллардан фойдаланиши мумкин:

• Уят келтирувчи билан курашиш;
• Ўз-ўзини айблаш;
• Компенсация сифатида ўзини махсус деб ҳисоблаш;
• Идеал "Мен" га мослашиш учун перфекционист бўлиш;
• Изоляциялаш.

Агар уят фақат ҳис қилинса ва унинг табиати ўрганилмаса, у бизнинг назоратимиздан чиқиб, кўпинча деструктив бўлади.