Zo‘ravon munosabatlarning belgilari darhol sezilmasligi mumkin, ayniqsa, zo‘ravonlik odatda asta-sekinlik bilan boshlanib, vaqt o‘tishi bilan kuchayib boradi. Zo‘ravon munosabatlar turli shakllarga ega bo‘lishi mumkin — emosional, psixologik, jismoniy, jinsiy yoki moliyaviy — ammo har qanday shaklda ham sheriklardan biri boshqa biriga nisbatan kuch va nazoratni qo‘lga kiritishga va saqlab qolishga intiladi. Ushbu belgilarni tushunish — nosog‘lom munosabatlarni aniqlash va yordam so‘rashning birinchi qadami hisoblanadi. Siz yoki tanishlaringizdan biri zo‘ravon munosabatlarda ekanligini ko‘rsatadigan bir nechta umumiy belgilari quyida keltirilgan.
Nazorat qiluvchi xatti-harakatlar
Zo‘ravon munosabatlarning eng birinchi belgilardan biri bu nazorat qiluvchi xatti-harakatlardir. Zo‘ravon kishi sizga qayerga borishingiz, kim bilan uchrashishingiz, nima kiyishingiz va vaqtingizni qanday o‘tkazishingizni buyurishi mumkin. Ular telefoningiz, ijtimoiy tarmoqlaringiz yoki elektron pochtangizni kuzatib turishi va qayerda ekanligingiz haqida doimiy ma’lumot talab qilishi mumkin. Bunday xatti-harakatlar ba’zida "g‘amxo‘rlik" yoki "sevgi" sifatida ko‘rinishi mumkin, ammo bu manipulyatsiya va nazoratning xavfli belgisi hisoblanadi.
Do‘stlar va oiladan izolyatsiya qilish
Zo‘ravon kishilar ko‘pincha o‘z sheriklarini qo‘llab-quvvatlash tarmoqlaridan ajratishga harakat qiladilar. Ular sizni do‘stlaringiz va oilangiz bilan ko‘rishishga to‘sqinlik qilishlari yoki ular bilan ko‘rishishingizni to‘g‘ridan-to‘g‘ri taqiqlashlari mumkin, bu esa sizning ularga tobora ko‘proq bog‘lanib qolishingizga olib keladi. Bunday izolyatsiya zo‘ravon kishining nazoratini kuchaytiradi, yordam, qo‘llab-quvvatlash yoki holatni boshqa tomondan ko‘rish imkoniyatini beradigan odamlardan sizni uzoqlashtiradi.
So‘z va emosional zo‘ravonlik
Emosional va so‘z zo‘ravonligi jismoniy zo‘ravonlik kabi zararli bo‘lishi mumkin. Bu doimiy tanqid qilish, haqorat qilish, kamsitish, "gazlayting" (sizni o‘z aql-idrokingizga shubha qilishga undaydigan manipulyatsiya) yoki o‘z qadr-qimmatingizni yo‘qotishga urinishni o‘z ichiga olishi mumkin. Emosional zo‘ravonlik ko‘pincha o‘z-o‘zini hurmat qilishni yo‘qotish va munosabatlarni saqlab qolish uchun sizni sevgi va hurmatga loyiq emasdek his qilishga undashga qaratilgan bo‘ladi. Axir, UNINGdan boshqa kim sizni chidashi mumkin.
Aybdorlikni o‘zgartirish va "Gazlayting"
Zo‘ravon kishilar ko‘pincha o‘z harakatlari uchun javobgarlikni o‘z zimmasiga olishdan bosh tortadilar. Ular o‘z xatti-harakatlari uchun aybni sizga yuklashlari mumkin, sizning g‘azabingiz yoki yomon munosabatda ekanligingiz uchun o‘zingizni javobgar deb hisoblashadi. Gazlayting — bu zo‘ravon kishi voqealarni inkor qiladigan, haqiqatni buzadigan yoki sizning xotirangiz yoki qabul qilishingiz noto‘g‘ri ekanligiga ishontiradigan maxsus psixologik manipulyatsiya shakli hisoblanadi. Vaqt o‘tishi bilan bu sizning haqiqat hissiyotlaringizni buzishi va aql-idrokingizga shubha qilishingizga olib kelishi mumkin.
Jismoniy zo‘ravonlik
Jismoniy zo‘ravonlik sizga zarar yetkazish yoki sizni nazorat qilish uchun har qanday jismoniy kuch ishlatishni o‘z ichiga oladi. Bu urish, tarsaki, bo‘g‘ish, itarish yoki boshqa har qanday zo‘ravon xatti-harakatlarni o‘z ichiga oladi. Agar zo‘ravon kishi keyinchalik kechirim so‘rasa yoki zo‘ravonlik faqat bir martalik hodisa deb ta’kidlagan bo‘lsa ham, jismoniy zo‘ravonlik qabul qilinmaydi va munosabatlarning xavfsiz emasligining aniq belgisi hisoblanadi.
Jinsiy zo‘ravonlik
Jinsiy zo‘ravonlik munosabatlarda biri sherikni uning irodasiga qarshi jinsiy faoliyatga majburlaganida sodir bo‘lishi mumkin. Bu jismoniy kuch, qo‘rqitish yoki emosional manipulyatsiyani o‘z ichiga olishi mumkin. To‘liq va samimiy roziligisiz amalga oshirilgan har qanday jinsiy faoliyat zo‘ravonlik hisoblanadi. Jinsiy zo‘ravonlik, shuningdek, sizning tanangiz haqida kamsituvchi izohlar berishni, xizmatlar evaziga jinsiy munosabatlar talab qilishni yoki noqulay yoki xavfli jinsiy amaliyotlarga majburlashni o‘z ichiga olishi mumkin.
Moliyaviy nazorat
Moliyaviy suiiste’mol sheriklardan biri pul va moliyaviy resurslarga kirishni nazorat qilganda yuzaga keladi. Bu sizning ishlash qobiliyatingizni cheklash, xarajatlaringizni nazorat qilish, pulni ushlab turish yoki moliyaviy operatsiyalaringizni kuzatib turishni o‘z ichiga olishi mumkin.
Moliyaviy suiiste’mol munosabatlarni tugatish qobiliyatingizni cheklaydi, chunki siz sherigingizning qo‘llab-quvvatlamasdan yashay olmasligingizni his qilishingiz mumkin.
Qo‘rqitish va tahdidlar
Zo‘ravon kishilar ko‘pincha qo‘rqitishni qo‘llab, qo‘rquvni uyg‘otib, nazoratni saqlab qoladilar. Ular sizga, bolalaringizga, uy hayvonlaringizga yoki o‘zlariga zarar yetkazish bilan tahdid qilishlari mumkin, agar siz ularning talablarini bajarmasangiz. Qo‘rqitish, shuningdek, qurolni ko‘rsatish, buyumlarni sindirish yoki tahdidli harakatlarni amalga oshirish shaklida bo‘lishi mumkin. Maqsad — sizni o‘zini kuchsiz his qilish va ularning hokimiyatiga yoki munosabatlarni tugatishga qarshi chiqishdan qo‘rqitishdir.
Haddan tashqari rashk va egalik hissi
Garchi rashk odatiy insoniy his-tuyg‘u bo‘lsa-da, munosabatlarda haddan tashqari rashk zo‘ravonlikning ogohlantiruvchi belgisi bo‘lishi mumkin. Zo‘ravon kishi sizni o‘zboshimchalik bilan noz-karashma yoki xiyonatda ayblashi, doimiy tasdiqlovlarni talab qilishi yoki o‘zini xo‘jayin sifatida tutishi mumkin. Bunday xatti-harakatlar ko‘pincha o‘ziga ishonchsizlik bilan bog‘liq bo‘lib, harakatlaringizni nazorat qilish uchun qo‘llaniladi. Bu ta’qib qilish yoki boshqa tajovuzkor xatti-harakatlar shakliga aylanishi mumkin.
Kechirim so‘rash va o‘zgarishga va’da berish tsikllari
Zo‘ravon munosabatlarda keng tarqalgan model bu zo‘ravonlik tsikli bo‘lib, u ko‘pincha keskinlik davrini, zo‘ravonlik voqeasini va keyin "asal oyi fazasi"ni o‘z ichiga oladi, bu vaqtda zo‘ravon kishi kechirim so‘raydi, o‘zgarishga va’da beradi yoki ortiqcha mehribon bo‘lib qoladi. Bu munosabatlarni tugatishni qiyinlashtirishi mumkin, chunki zo‘ravon kishi pushaymonlikda samimiy ko‘rinishi mumkin va zo‘ravonlik tugashiga umid qilishingiz mumkin. Biroq, professional aralashuvisiz tsikl odatda takrorlanadi va vaqt o‘tishi bilan yanada kuchayadi.
Agar siz munosabatlaringizda ushbu belgilarni sezsangiz, zo‘ravonlik uchun hech qachon aybdor bo‘lmaganingizni va siz hurmat va mehr bilan munosabatda bo‘lishga loyiq ekanligingizni tushunish muhimdir. Zo‘ravon munosabatlardan mustaqil chiqish juda qiyin, chunki zo‘ravon kishi ularni saqlab qolish uchun hamma narsani qiladi. Yordam va qo‘llab-quvvatlashni oling, izolyatsiya qilish faqat zo‘ravon kishining nazoratini kuchaytiradi.
Nazorat qiluvchi xatti-harakatlar
Zo‘ravon munosabatlarning eng birinchi belgilardan biri bu nazorat qiluvchi xatti-harakatlardir. Zo‘ravon kishi sizga qayerga borishingiz, kim bilan uchrashishingiz, nima kiyishingiz va vaqtingizni qanday o‘tkazishingizni buyurishi mumkin. Ular telefoningiz, ijtimoiy tarmoqlaringiz yoki elektron pochtangizni kuzatib turishi va qayerda ekanligingiz haqida doimiy ma’lumot talab qilishi mumkin. Bunday xatti-harakatlar ba’zida "g‘amxo‘rlik" yoki "sevgi" sifatida ko‘rinishi mumkin, ammo bu manipulyatsiya va nazoratning xavfli belgisi hisoblanadi.
Do‘stlar va oiladan izolyatsiya qilish
Zo‘ravon kishilar ko‘pincha o‘z sheriklarini qo‘llab-quvvatlash tarmoqlaridan ajratishga harakat qiladilar. Ular sizni do‘stlaringiz va oilangiz bilan ko‘rishishga to‘sqinlik qilishlari yoki ular bilan ko‘rishishingizni to‘g‘ridan-to‘g‘ri taqiqlashlari mumkin, bu esa sizning ularga tobora ko‘proq bog‘lanib qolishingizga olib keladi. Bunday izolyatsiya zo‘ravon kishining nazoratini kuchaytiradi, yordam, qo‘llab-quvvatlash yoki holatni boshqa tomondan ko‘rish imkoniyatini beradigan odamlardan sizni uzoqlashtiradi.
So‘z va emosional zo‘ravonlik
Emosional va so‘z zo‘ravonligi jismoniy zo‘ravonlik kabi zararli bo‘lishi mumkin. Bu doimiy tanqid qilish, haqorat qilish, kamsitish, "gazlayting" (sizni o‘z aql-idrokingizga shubha qilishga undaydigan manipulyatsiya) yoki o‘z qadr-qimmatingizni yo‘qotishga urinishni o‘z ichiga olishi mumkin. Emosional zo‘ravonlik ko‘pincha o‘z-o‘zini hurmat qilishni yo‘qotish va munosabatlarni saqlab qolish uchun sizni sevgi va hurmatga loyiq emasdek his qilishga undashga qaratilgan bo‘ladi. Axir, UNINGdan boshqa kim sizni chidashi mumkin.
Aybdorlikni o‘zgartirish va "Gazlayting"
Zo‘ravon kishilar ko‘pincha o‘z harakatlari uchun javobgarlikni o‘z zimmasiga olishdan bosh tortadilar. Ular o‘z xatti-harakatlari uchun aybni sizga yuklashlari mumkin, sizning g‘azabingiz yoki yomon munosabatda ekanligingiz uchun o‘zingizni javobgar deb hisoblashadi. Gazlayting — bu zo‘ravon kishi voqealarni inkor qiladigan, haqiqatni buzadigan yoki sizning xotirangiz yoki qabul qilishingiz noto‘g‘ri ekanligiga ishontiradigan maxsus psixologik manipulyatsiya shakli hisoblanadi. Vaqt o‘tishi bilan bu sizning haqiqat hissiyotlaringizni buzishi va aql-idrokingizga shubha qilishingizga olib kelishi mumkin.
Jismoniy zo‘ravonlik
Jismoniy zo‘ravonlik sizga zarar yetkazish yoki sizni nazorat qilish uchun har qanday jismoniy kuch ishlatishni o‘z ichiga oladi. Bu urish, tarsaki, bo‘g‘ish, itarish yoki boshqa har qanday zo‘ravon xatti-harakatlarni o‘z ichiga oladi. Agar zo‘ravon kishi keyinchalik kechirim so‘rasa yoki zo‘ravonlik faqat bir martalik hodisa deb ta’kidlagan bo‘lsa ham, jismoniy zo‘ravonlik qabul qilinmaydi va munosabatlarning xavfsiz emasligining aniq belgisi hisoblanadi.
Jinsiy zo‘ravonlik
Jinsiy zo‘ravonlik munosabatlarda biri sherikni uning irodasiga qarshi jinsiy faoliyatga majburlaganida sodir bo‘lishi mumkin. Bu jismoniy kuch, qo‘rqitish yoki emosional manipulyatsiyani o‘z ichiga olishi mumkin. To‘liq va samimiy roziligisiz amalga oshirilgan har qanday jinsiy faoliyat zo‘ravonlik hisoblanadi. Jinsiy zo‘ravonlik, shuningdek, sizning tanangiz haqida kamsituvchi izohlar berishni, xizmatlar evaziga jinsiy munosabatlar talab qilishni yoki noqulay yoki xavfli jinsiy amaliyotlarga majburlashni o‘z ichiga olishi mumkin.
Moliyaviy nazorat
Moliyaviy suiiste’mol sheriklardan biri pul va moliyaviy resurslarga kirishni nazorat qilganda yuzaga keladi. Bu sizning ishlash qobiliyatingizni cheklash, xarajatlaringizni nazorat qilish, pulni ushlab turish yoki moliyaviy operatsiyalaringizni kuzatib turishni o‘z ichiga olishi mumkin.
Moliyaviy suiiste’mol munosabatlarni tugatish qobiliyatingizni cheklaydi, chunki siz sherigingizning qo‘llab-quvvatlamasdan yashay olmasligingizni his qilishingiz mumkin.
Qo‘rqitish va tahdidlar
Zo‘ravon kishilar ko‘pincha qo‘rqitishni qo‘llab, qo‘rquvni uyg‘otib, nazoratni saqlab qoladilar. Ular sizga, bolalaringizga, uy hayvonlaringizga yoki o‘zlariga zarar yetkazish bilan tahdid qilishlari mumkin, agar siz ularning talablarini bajarmasangiz. Qo‘rqitish, shuningdek, qurolni ko‘rsatish, buyumlarni sindirish yoki tahdidli harakatlarni amalga oshirish shaklida bo‘lishi mumkin. Maqsad — sizni o‘zini kuchsiz his qilish va ularning hokimiyatiga yoki munosabatlarni tugatishga qarshi chiqishdan qo‘rqitishdir.
Haddan tashqari rashk va egalik hissi
Garchi rashk odatiy insoniy his-tuyg‘u bo‘lsa-da, munosabatlarda haddan tashqari rashk zo‘ravonlikning ogohlantiruvchi belgisi bo‘lishi mumkin. Zo‘ravon kishi sizni o‘zboshimchalik bilan noz-karashma yoki xiyonatda ayblashi, doimiy tasdiqlovlarni talab qilishi yoki o‘zini xo‘jayin sifatida tutishi mumkin. Bunday xatti-harakatlar ko‘pincha o‘ziga ishonchsizlik bilan bog‘liq bo‘lib, harakatlaringizni nazorat qilish uchun qo‘llaniladi. Bu ta’qib qilish yoki boshqa tajovuzkor xatti-harakatlar shakliga aylanishi mumkin.
Kechirim so‘rash va o‘zgarishga va’da berish tsikllari
Zo‘ravon munosabatlarda keng tarqalgan model bu zo‘ravonlik tsikli bo‘lib, u ko‘pincha keskinlik davrini, zo‘ravonlik voqeasini va keyin "asal oyi fazasi"ni o‘z ichiga oladi, bu vaqtda zo‘ravon kishi kechirim so‘raydi, o‘zgarishga va’da beradi yoki ortiqcha mehribon bo‘lib qoladi. Bu munosabatlarni tugatishni qiyinlashtirishi mumkin, chunki zo‘ravon kishi pushaymonlikda samimiy ko‘rinishi mumkin va zo‘ravonlik tugashiga umid qilishingiz mumkin. Biroq, professional aralashuvisiz tsikl odatda takrorlanadi va vaqt o‘tishi bilan yanada kuchayadi.
Agar siz munosabatlaringizda ushbu belgilarni sezsangiz, zo‘ravonlik uchun hech qachon aybdor bo‘lmaganingizni va siz hurmat va mehr bilan munosabatda bo‘lishga loyiq ekanligingizni tushunish muhimdir. Zo‘ravon munosabatlardan mustaqil chiqish juda qiyin, chunki zo‘ravon kishi ularni saqlab qolish uchun hamma narsani qiladi. Yordam va qo‘llab-quvvatlashni oling, izolyatsiya qilish faqat zo‘ravon kishining nazoratini kuchaytiradi.